Pochówek zmarłych odbywa się nie tylko na podstawie reguł wyznaniowych obowiązujących w danej społeczności, ale również został obwarowany szczegółowymi przepisami. Jak w polskim systemie prawnym definiuje się prawo do grobu? Co ono oznacza i komu przysługuje?
Prawo do grobu – co oznacza?
Chociaż określenie „prawo do grobu” jest powszechnie używane, nie ma swojej jednoznacznej definicji w prawie. Niemniej doktryna i orzecznictwo sądów wyjaśniają, że w zależności od okoliczności pod tym sformułowaniem należy rozumieć różne uprawnienia, w tym:
- prawo zmarłego do bycia pochowanym,
- prawo zmarłego go bycia pochowanym w konkretnym grobie (na zasadach określonych w ustawie z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych – Dz.U. 1959 nr 11 poz. 62),
- prawo majątkowe do konkretnego grobu,
- prawo osób bliskich zmarłego do pochowania go w grobie, w którym spoczywają jego najbliżsi (na zasadach określonych w ww. ustawie),
- prawo do odwiedzania grobu, kultu i pamięci zmarłych,
- prawo do fundacji i remontu nagrobka.
Komu przysługuje prawo do grobu?
Prawo do grobu jest uprawnieniem o dwojakim charakterze – osobistym i majątkowym. Jego charakter osobisty wynika z faktu, że do dóbr osobistych człowieka zalicza się prawo do tego, aby jego zwłoki spoczęły w indywidualnie wybranym miejscu, zwłaszcza w grobie rodzinnym, obok osób, które są mu bliskie.
Z kolei uprawnienie do grobu o charakterze majątkowym nabywa tzw. fundator, czyli osoba, która dokonała rezerwacji kwatery lub wykupiła miejsce na cmentarzu. Po pochowaniu zwłok grób ziemny nie może być wykorzystany do ponownego pochówku przez okres 20 lat. Ponowne uiszczenie stosownej opłaty (pokładnego) przedłuża ten czas.
Co ważne, z chwilą pochowania pierwszych zwłok prawo majątkowe do grobu przekształca się w prawo mieszane, w tym przede wszystkim prawo osobiste. Każda bliska osoba zmarłego zyskuje natomiast. samodzielne i niezależne prawo do kultywowania jego pamięci i odwiedzania grobu.
Co do zasady, prawo do grobu nie podlega dziedziczeniu. Niemniej reguły dziedziczenia mogą być posiłkową wskazówką w sytuacji, gdy miejsca w grobowcu rodzinnym nie zostały z góry przeznaczone przez fundatora dla konkretnych osób. Prawo do grobu nie może też być sprzedane, gdyż nie podlega obrotowi.
Wszystko to sprawia, że w zależności od okoliczności i przyjętej definicji prawo do grobu może przysługiwać różnym osobom.
Prawo do grobu a prawo do pochowania zwłok i prawo do rozporządzania grobem
Od prawa do grobu należy odróżnić prawo do pochowania zwłok. To drugie przysługuje określonemu katalogowi podmiotów – najbliższej rodzinie, do której (zgodnie z art. 10 ust. 1 ww. ustawy) zalicza się:
- małżonek,
- krewni zstępni – dzieci, wnuki i prawnuki,
- krewni wstępni – rodzice, dziadkowie i pradziadkowie,
- krewni boczni do 4. stopnia pokrewieństwa – rodzeństwo, dzieci rodzeństwa,
- powinowaci w linii prostej do 1 stopnia – rodzice małżonka, zięć, synowa.
Prawo do pochowania zwłok nie jest obligatoryjne. Jeżeli rodzina nie chce lub nie może zorganizować pogrzebu, uprawnienie to przysługuje osobom, które dobrowolnie się do niego zobowiążą. Mogą to być przyjaciele, sąsiedzi, współpracownicy lub przedstawiciele wspólnoty wyznaniowej. Jeżeli nikt nie wyrazi chęci pochowania zmarłego, wówczas obowiązek ten spada na gminę właściwą ze względu na miejsce jego zgonu.
Co ważne, każda z wymienionych w art. 10 ust. 1 ww. ustawy osób może dysponować grobem i podejmować decyzje, kto ma być w nim pochowany. Jeżeli strony nie dojdą do porozumienia w tej kwestii, sprawę rozstrzyga sąd, którzy bierze pod uwagę m.in. intensywność więzi osób uprawnionych do dysponowania grobem, a także wolę osoby zmarłej.
W zależności od okoliczności i przyjętej definicji prawo do grobu może być definiowane w różny sposób. W efekcie przysługuje różnym osobom – fundatorowi, jego najbliższej rodzinie, a nawet dalekim krewnym. Ma charakter zarówno osobisty, jak i majątkowy, a także nie podlega regułom dziedziczenia i obrotu handlowego.
źródło: Mortis Zakład Pogrzebowy Warszawa